Burdur’da dört partili bir seçim yarışında 2+1 neden daha güçlü ihtimal, üç partili bir yarışta ise; 1+1+1 niçin daha güçlü olasılık? Senaryolar, kıyaslamalar, geçmiş sonuçlar.... 4 Mayıs 2023”te gerçekleşen 28. dönem milletvekili genel seçimi sonrasında Burdur’daki sonuçları değerlendirmeye çalıştığımız analiz serisinin üçüncü, son bölümünde ise; Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) ile İYİ Parti’yi ele alıyoruz. Son bölümün ana, odak noktası; “yükselen milliyetçilik dalgasına, milliyetçi oylara rağmen MHP ve İYİ Parti’nin neden milletvekili çıkaramayışı...” Esasında bu konu üzerine yoğunlaşıp, bazı tespitler, çıkarımlarda, önermelerde bulunmak istiyoruz, ama seçimin teknik tarafı, rakamlar ilk bakışta daha çok öne çıkan bir unsur olduğu için, bu yazıda MHP oylarının geçmişine dayalı bir kurgudan ilerleyeceğiz. Aslında; teknik anlamda Burdur’da üçüncü ve dördüncü sırada yer alan MHP ile İYİ Parti’nin neden vekil çıkaramadığına? ilk analizimizde, yürürlükteki seçim sistemi ve D’hont yöntemine kısmen değinmiştik. 2+1 daha uygun senaryo Hatırlayacak olursak; 7 Haziran 2015 genel seçiminden bu yana geçen üç seçimde 1 Kasım 2015, 24 Haziran 2018 ve 14 Mayıs 2023 milletvekili seçimleri, Burdur özelinde şunu gösterdiki; Burdur’daki seçmen sayısı ile birinci ve ikinci partinin oyları dikkate alındığında, oyların büyük bir bölümü merkez, ana akım partiler AK Parti ile CHP’de yoğunlaştığında, vekillik sayısı bölünerek hesaplandığından dolayı üçüncü partinin Burdur’da vekillik çıkarma şansı matematiki anlamda giderek zorlaşıyor. Böyle bir kompozisyonda, tabloda, 2+1 vekillik dağılımı, 1+1+1’e göre daha uygun senaryo oluyor. MHP’nin Burdur oyları... Son 24 yıla bakış 8 genel seçim Bu bahsi daha da genişletecek olursak; MHP’nin Burdur’da aldığı oylara bakmak, bazı karşılaştırmalar yaparak, rakamlar üzerinden gitmek lazım. MHP Burdur’da son 24 yılda (1999 - 2023) yapılan 8 genel seçimde AK Parti ve CHP’den sonraki üçüncü güçlü aktör. Ve; bu 20 yıllık süreçte MHP’nin Burdur oyları dikkatle incelendiğinde, kendi dinamiğinden ayrılan iki genel seçim var. Biri 1999 genel seçimi, biri de 7 Haziran 2015 genel seçimi. Bu iki seçimde de Burdur’da üç ayrı par- tinin birer vekil çıkardığını, bu partilerden birinin de MHP’li olduğunu, üstelik MHP Burdur milletvekili adaylarının birinci sırada Bucak’lı olduğunu da hatırlatalım. 1999 genel seçimi, 2002’den bu yana günümüze kadar yapılan genel seçimlere göre daha uzun bir geçmişe dayansa da, AK Parti’nin olmadığı seçim olsa da referans almamızın nedeni MHP’nin Burdur’da gücünü ortaya koyması, birinci parti olması ve 1 milletvekili çıkarması yüzünden. Elbette; 1999 seçiminin atmosferi, şartları çok farklıydı. 1990’lı yıllardaki çalkantılı siyasi krizler, koalisyonlu hükümetler derken terörist başı Apo’nun yakalanarak Türkiye’ye getirilmesi ile birlikte esen rüzgâr, genel hava MHP’yi o seçimde ideolojik milliyetçi bir parti olmanın ötesinde merkez sağ’a taşımış, MHP ülke genelinde DSP’nin ardından ikinci parti olmuş, DSP ve ANAP ile birlikte 57. Hükümet kurulmuştu. Türk Milliyetçiliği fikriyatının efsanevi Lideri Başbuğ Alparslan Türkeş’in vefatından (4 Nisan 1997) sonra MHP’nin başına Dr. Devlet Bahçeli geçmişti. İşte; o ortamda MHP iktidar ortağı olurken Burdur’da da 36 bin oy ile birinci parti olmuş, 1. sıra adayı Süleyman Coşkuner de Burdur milletvekili seçilmişti. 2002’den sonra MHP’de sadece 7 Haziran 2015’te vekillik başarısı MHP açısından 1999’daki bu olumlu hava üç buçuk sonra yapılan 3 Kasım 2002 erken genel seçiminde tersine dönmüş, 2001 ekonomi krizi sonrası değişen şartlar MHP’yi de çok olumsuz etkilemiş, yeni kurulan AK Parti kısa sürede ilk girdiği seçimde %34 oy oranı ile tek başına iktidar olurken, MHP baraj altında kalmıştı. MHP ülke genelinde olduğu gibi; Burdur’da da oyları azalmış, birinci parti iken oyları 36 bin’den 19 bin’e %12’ye gerilemişti. 2007 genel seçiminde ise; 2002’ye göre beş yıl içinde toparlanan MHP oyları 30 bin bandına ve %18’e yükselmişti. 2011’de ise; yine 31 bin’e yaklaşan oy ve yüzde 19’a yaklaşan oy oranından sonra MHP, Burdur’da beklediği, çıkışı, patlamayı 7 Haziran 2015 genel seçiminde yaptı. Üçüncü olan MHP oyları 39 bin’e (%23 oy oranı) yükselince Bucak kontenjanından aday gösterilen 1. sıra adayı Alparslan Dursun’u TBMM’ye taşımıştı. 5 ay sonra yenilenen seçimde ise; MHP Burdur’da 40 bin’e yaklaşan oyunu koruyamamış, yüzde 19 oy oranı ile 33 bin oy seviyesinde kalmıştı. İYİ Parti’nin kuruluşundan sonra Burdur’da değişen dengeler, dörtlü yarış, seçim rekabeti... ‘MHP ve Burdur oyları‘ mevzusunda, sürekli olarak 7 Haziran 2015 genel seçimini işaret etmemizin, referans göstermemizin temel nedenini, 2015’ten sonraki genel seçimlerde Burdur’daki vekillik yarışının üç parti rekabetinden dört parti’ye çıkmasına, yani İYİ Parti’nin de denkleme girmesine bağlıyoruz. İYİ Parti’den en olumsuz etkilenen illerin başında Burdur geliyor Burdur’un o kendine özgü sosyolojik şartları, Ege ve Akdeniz bölgesindeki şehirli, milliyetçi seçmen kitlesi varlığı İYİ Parti gerçeğini doğururken, MHP’nin Türkiye genelinde İYİ Parti seçeneğinden en olumsuz etkilenen illerin en başında Burdur gelir. İlk’i insan kaynağı, Burdur’da MHP kademesindeki pek çok ismin MHP’den ayrılarak Meral Akşener ile hareket etmesi, İYİ Parti saflarına katılması, Burdur’da MHP açısından en olumsuz gelişmeler oldu. Nitekim; ittifakların da uygulandığı 24 Haziran 2018 genel seçiminde MHP 22 bin oyu ile dördüncü parti olurken, İYİ Parti ise 35 bin oy’la üçüncü parti olmuş, vekilliği yurt dışı oyları yüzünden CHP’ye kaptırmıştı. Aslında; Burdur’da milliyetçi oyların gerçek, özgül ağırlığını hesaplarken 7 Haziran 2015 sonuçları kadar 2018 tablosunu da doğru okumak gerek. MHP’nin son 24 yılda 8 genel seçimde oyunun daha çok 30 ila 39 bin skalasında gerçekleştiğini baz aldığımızda, MHP’den koparak kurulan, milliyetçilik iddiası dışında merkez partisi, daha geniş kitlelere açılma iddiası taşıyan İYİ Parti’nin de 35 bin oyu ile birlikte topladığımızda 22 bin +35 bin=57 bin rakamı ile karşılaşıyoruz. MHP’nin vekil çıkardığı dönemlerde bile en iyi skorların 36 bin ve 39 bin oy olduğunu baz aldığımızda, aslında iki partinin de ittifak ortaklarından o günün şartlarında oy aldığını çok rahatlıkla görebiliriz, anlayabiliriz. Yani; şunu demek istiyorum; İYİ Parti kurulmadan önceki yıllarda MHP ortalama 50 bin oy alsaydı, 2018 sandığında çıkan 57 bin toplamı normal, makul karşılanabilirdi. Ama ortada; aen az 15 bin oy daha emanet, geçici verilen oylar vardı. (AK Parti’den MHP’ye, CHP’den İYİ Parti’ye giden oylar) Burdur’da İttifak oyları, emanet oylara ne oldu? Özellikle İYİ Parti’de... İşte; bu oyların varlığı, 2023 Mayıs seçimi öncesinde MHP ve İYİ Parti’yi değerlendirirken, kamuoyunu yanıltan verilerin başında geliyordu. MHP, yeniden vekil çıkarma iddiasında 22 bin oyunu 30 bin’lerin üzerine taşıdığı takdirde, bu oyların da büyük bölümünü ittifak ortağı AK Parti’den almayı ümit ettiği için, 1 ve- kil çıkarma hesapları yaparken, (Böyle bir durumda AK Parti belki de 60 bin eşiği altına düşecekti) öteki ittifak tablosunda ise; İYİ Parti 2018’e göre oylarını koruduğunda veya 32 bin bandına kadar tutunabildiğinde vekil çıkarma beklentisi içinde idi... İşte; burada son tahlilde, Burdur’daki seçmen sayıları ile birinci parti AK Parti oyları ile ikinci parti CHP oylarını birlikte ele aldığımızda, üçüncü vekillikte MHP’ye ve İYİ Parti’ye mevcut pastadan pek bir fırsat kalmadığını anlayabiliyoruz. 185 bin oy üzerinden bir hesaplama yaptığımızda sadece Burdur seçim çevresini baz aldığımızda AK Parti’nin toplamdaki 65 bin oyu ile CHP’nin 56 bin oyu toplamda 121 bin yapıyor. Yani; kullanılan, geçerli oyların üç’te ikisini AK Parti ile CHP almış durumda. Geriye 60-65 bin’lik bir oy dağılımı kalıyor. Burdur’da üçüncü partinin vekil çıkarabilmesi içen, o kalan son dilimdeki 60 bin oyun, en az 35 bin-40’ini (Toplamda%20 oy oranının üzeri %25 düzeyi) alması gerekiyor ki, d’hont sistemine göre son vekilliği çıkarabilsin. Matematik, rakamların dili öyle söylüyor. Yani; Burdur’da AK Parti 70, 65 bin hatta 60 bin’in altına düşmedikçe, CHP’de 45-55 bin bandında oy aldığı müddetçe, Burdur’da vekillik yarışı da 4 parti üzerinden sürerse, MHP ile İYİ Parti’nin seçim rekabetine dahil olduğu bir yarışta, böyle bir tabloda vekil çıkarma ihtimali zorlaşıyor. 2023 sandığına geri dönecek olursak, iki partinin AK Parti ile CHP’nin toplam 120 bin oyu’ndan sonra manzara ne olmuş? Oylarını 2018’e göre, 4 bin oy artıran, yüzde 14’e erişen MHP, 2018’e göre büyük bir erimenin görüldüğü İYİ Parti’de ise 35 bin oy’dan 21 bin’e oy’a gerileme. %20’lerden %11’e düşen oy oranı. 14 Mayıs 2023 seçiminde MHP ile İYİ Parti oylarını topladığımızda 26 bin+21 bin=Toplamda 47 bin oy. Eğer; MHP bu oyu aynen 2017’de İYİ Parti kurulmadan önce aldığı gibi almış olsaydı, mesela 7 Haziran 2015 genel seçimi. Üçüncü parti olarak Burdur’da bir vekil çıkarabilirdi. Sözün özü; AK Parti oyları ile CHP oylarında Burdur’daki bu yoğunlaşma devam ettiğinde, üç ve dördüncü partinin vekil çıkarması sayısal anlamda giderek zayıflamış oluyor. Dörtlü parti düzeni yerine üçlü bir yarış olduğunda da; bu kez birinci parti AK Parti 70 bin’in üzeri bir oy alsa bile 72 bin’de dahi bir vekilde kaldığı oluyor, 7 Haziran 2015 örneğinde olduğu gibi... 14 Mayıs 2023 seçimlerinden bu yana en öne çıkan konu başlıklarından biri; “milliyetçilik rüzgârı... ” Artan milliyetçi oylar... Medyada son günlerde, milliyetçiliğe dair pek çok haber, uzman görüşü, sosyolojik tespitler öne çıkıyor. Biz ise; genel değerlendirmelerden, Burdur’daki milliyetçilik sosyolojisinden geçmiş seçimlerdeki sayılar üzerinden MHP ve İYİ Parti’nin Burdur’daki oylarını biraz irdelemeye çalıştık. Elbette; bu yazıya daha pek çok yerel temayı, dinamiği eklemek mümkün... Aday listeleri, bölge dağılımı, Teşkilatların performanslarını da mutlaka bir başka yazıda değerlendirmek gerek... Hele İYİ Parti’nin Burdur’daki durumu başlı başına bir analiz vaad ediyor. Daha 5 ay öncesinde üçüncü vekilliğe en yakın gösterilen İYİ Parti, bugün itibariyle Burdur’da 21 bin’e, %11 seviyesine inmiş durumda. Böyle bir çöküş nasıl geldi? İYİ Parti aday listeleri mi yanlıştı? Kırsal’da neden etkili olunamadı? Bucak’taki erime, 2018’de CHP’den alınan oyların kaybedilmesi, Meral Akşener’in, İYİ Parti’nin son iki yıldır ülke genelinde estirdiği havayı, Millet İttifakı’nın Cumhurbaşkanı adaylık belirleme sürecinde bir anda yitirmesi, Meral Akşener’in 3 Mart günü altılı masadan kalkması, 6 Mart’ta yeniden geri dönmesi, Millet İttifakı’nda HDP ile ilgili eleştirilerde milliyetçi tabana sahip İYİ Parti’nin zor durumda kalması... Yaşanan tüm bu olumsuzluklar ve; buna benzer sebepler, konu başlıkları ayrı bir analiz konusu... Şimdilik, 14 Mayıs seçimi Burdur sonuçları mevzusu için burada duralım... KÜRŞAT TUNCEL